alex

In Memoriam: Alex Ritsema (59)

Alex Ritsema werkte om te leven. Zijn passies waren, onder andere, schaken, hofdansen en het bezoeken van eilanden over heel de wereld. Hij was eigenzinnig, erudiet, belezen en maakte van zijn reizen (foto-)boeken die hij in eigen beheer uitgaf. Ook had hij een uitgebreide handleiding, die collega’s moesten kennen om hem echt te waarderen. Ritsema werkte 33 jaar op Saxion, eerst als docent wiskunde/economie en de laatste jaren bij Kwaliteit en Regelgeving. Hij overleed op 30 december 2022, op 59-jarige leeftijd.

Lang niet iedereen zal Alex Ritsema kennen, maar zijn werk waarschijnlijk wel. Hij maakte voor Onderwijs en Student Support (OSS) talloze rapportages, onder andere van de Nationale Studenten Enquête (NSE), de werkveldtevredenheidsonderzoeken en de HBO Monitor. Hier kwam zijn liefde voor onderzoek en statistiek samen, zegt zijn leidinggevende Paul Nieuwenhuis. “Als je hem een duidelijk omlijnde opdracht gaf, had hij zo’n klus in no-time af. Daarin was Alex heel zelfstandig.”

Maar een handleiding, die had hij ook. Ritsema had niet veel op met autoriteit, hij wist precies hoe hij zijn leven wilde leven en richtte dat zo in. “Hij had heel erg de regie over zijn leven”, omschrijft hoofddocent Désirée Logger (Smart Facilities) het. Logger en Ritsema begonnen in 1989 bij de voorloper van Saxion in Deventer. Ze werkten niet echt samen, maar er ontstond een vriendschap, eentje die Logger koestert.

Bewust vrijgezel

Ritsema was ‘bewust vrijgezel’, zoals Logger het omschrijft. Een relatie zou hij niet kunnen onderhouden, vult oud-collega Hans de Vries aan. Hij werkte sinds 1989 met hem samen en deelde in de beginperiode een kamer met hem. “Hij wist dat zijn karakter en hoe hij in het leven stond geen ruimte voor een relatie zou bieden.” Daarmee had hij ruimschoots de tijd voor zijn passies. Eén daarvan was het maken van lange fietstochten, waarbij een rit van 100 kilometer geen uitzondering was. Ritsema had, zegt Logger, heel veel vrienden, vooral ook vanuit de passies voor hofdansen en historisch re-ensceneren. “Dat was fijn, want in de familiesfeer had hij alleen zijn zwager en een neefje nog.”

Niet zelden kwam Ritsema op zo’n rit langs de boerderij van Logger in Terwolde. Hij liep dan naar de dieren, om die ontroerd in zich op te nemen en te fotograferen, en die complete series plaatste hij dan op Facebook. Hij had hele series dia’s bij zich van de verre reizen die hij maakte naar eilanden en kon honderduit vertellen over architectuur, politiek, geschiedenis en de flora en fauna. Ondertussen tikte hij in rap tempo een paar speciaalbiertjes weg, van het soort tripel. Ook kwam hij langs voor lange bridge-avonden.

Intellectueel en belezen

Het werk op Saxion, dat was geen gespreksonderwerp, zegt Logger. Ritsema begon als docent economische vakken op Saxion, maar uiteindelijk bleek die functie toch eigenlijk voor niemand goed, niet voor Ritsema en ook niet voor de studenten.

Alex Ritsema werkte om te leven, vertelt Logger over haar vriend. “Ik bracht het werk weleens op, maar het was duidelijk dat hij het daar niet over wilde hebben. Sowieso werd het gesprek bijna nooit persoonlijk. Dat hoefde ook niet, want ik genoot van zijn eruditie. Alex was intellectueel en belezen. Gewoon een heel fijne gesprekspartner.”

alex

Alex Ritsema tijdens één van zijn vele reizen, hier op de Falklandeilanden. 

Paul Nieuwenhuis, zijn leidinggevende bij Kwaliteit en Regelgeving, zag die levenshouding dagelijks terug. “Alex zei regelmatig: vandaag ga ik eerder naar huis." Dan had ‘ie een afspraak bij de schaakvereniging of deed hij iets voor één van zijn hobby’s. In 2010, toen Ritsema naar zijn afdeling kwam, werd hij gekoppeld aan Mirjam Aartsen. Voor haar geduld heeft Nieuwenhuis ‘heel veel waardering’.

Een grote vent, een hoed en een rugzak, zo ziet Aartsen haar collega nog door de gangen lopen. En ja, die gebruiksaanwijzing. “Het duurde even om Alex goed te leren kennen en echt rekening met hem te kunnen houden, en ik hoop dat ik genoeg heb gedaan om het beste er uit te kunnen halen.” Want werk verzet, dat heeft hij. “In al die jaren heeft hij voor alle opleidingen en onderzoeken honderden rapportages opgesteld”, aldus Nieuwenhuis.

‘Jammer dat jullie niet op Facebook zitten’

De corona-pandemie, de lockdowns en het gedwongen thuiswerken waren een klap voor Ritsema. Het contact met de collega’s werd steeds minder, hij was moeilijk te bereiken via de gangbare kanalen. ‘Jammer dat jullie niet op Facebook zitten’, zei hij dan. “Daar deelde hij zijn leven”, zegt Aartsen. “Honderden foto’s van zijn lange fietstochten, opnames van zijn klassieke pianospel. Eerst zag ik het niet zitten om Facebook-vrienden te worden, die vorm van werk en privé hou ik liever gescheiden. Ik voegde hem toe toen hij ziek werd.”

Hans de Vries hielp Ritsema zijn zaken op orde te brengen voor het thuiswerken, want daar had hij hulp bij nodig. “Ik haalde zijn externe harde schijf op, want Alex had niet genoeg aan de ruimte op de netwerkschijven. Bij hem thuis ging ik met de wifi aan de slag en installeerde ik zijn laptop. Ook later kreeg ik regelmatig een telefoontje: iets werkte weer niet. Dan ging ik even bij hem langs.”

Ritsema was van plan op zijn zestigste met pensioen te gaan, en had dat ook zo georganiseerd, weet Logger. Maar februari 2022 bracht een noodlottig bericht: kanker. Hij ging voor de chemo’s, maar kreeg alle bijwerkingen die er maar zijn. Hij sprak in de tijd af en toe met De Vries. “Hij maakte zich zorgen, hij wilde al die reizen nog maken. Ik vertelde hem: Alex, je kunt je plannen bijstellen. Je kunt nu met pensioen, maar dan moet je een paar reizen laten schieten.”

Open armen

Die afweging hoefde hij noodgedwongen niet te maken, hij knapte niet op. In de zomervakantie kreeg Ritsema zo’n last van zijn vingers, dat hij niet meer goed piano kon spelen. Weer een klap. Het was rond die tijd, in september, dat Ritsema, zoals altijd, regie nam over zijn leven. Hij besloot niet door te gaan met de behandelingen. Logger heeft daar bewondering voor: zo radicaal je eigen leven inrichten.

De collega’s zagen hem nog op 14 december, bij het afdelingsuitje in Deventer, een fotospeurtocht. Daar liet hij zijn enorme kennis van de stad weer eens zien. Dat was een mooi moment, zegt Aartsen. Hoewel ontzettend zwak, was hij heel actief. “Ik zie Alex staan, met open armen. Op zijn manier nam hij van iedereen afscheid, hij raakte ook iedereen even aan.” Na een uur hield hij het voor gezien, en ging met het openbaar vervoer naar huis.   

Ook op zijn uitvaart hield Ritsema de volledige regie, vertelt Logger. Hij schreef zijn eigen toespraak, had een muziekstuk gecomponeerd. “Als het om zíjn leven ging, was hij altijd in de lead”, zegt ze over haar vriend.

rik

Rik Visschedijk

Gerelateerde artikelen