Onderwijs buiten de gebaande paden: om het kampvuur op zoek naar de ziel

Kom, we moeten nu echt wegfietsen, zeggen twee van de laatste studenten tegen elkaar. Ze hebben nog maar een kwartier om op het station te komen, anders gaat de laatste trein naar Enschede vóór de avondklok zonder hen. Lachend springen ze op de fiets en slingeren weg over het zandpad. Even daarvoor vertelde hun docent Marije Draaijer hoe ze het gevoel heeft dat het werk dat ze in de ‘zakelijke coaching’ doet altijd gelijk geaccepteerd wordt, maar dat dit soort ceremonies al gauw als ‘zweverig’ worden gelabeld.

We zijn in haar tuin, die zo groot is dat je bijna van een landgoed kan spreken, inclusief eigen kolk en luidkeels om territorium vechtende ganzen. Op het gras liggen tien matjes, keurig in een cirkel, met takken omzoomd. Een uur geleden lagen die matjes nog vol met studenten, met geloken ogen en hun ontblote voeten richting het vuur gestoken. Ze luisteren naar het gezang en gedrum van Louise* en Jack*, een duo dat zich op de kop van de cirkel heeft genesteld.

Onbekende substantie
Allebei dragen ze een hoofdtooi, zij zelfs met een veer erin gestoken. Voor hun benen in kleermakerszit staan allerlei potjes en flessen, met een voor mij onbekende substantie, en muziekinstrumenten, waarvan ik de naam niet ken.  Samen zingen ze ritmisch en melodisch de liederen van de Yawanawa-stam, een inheems volk uit Acre, diep in de jungle van de Braziliaanse amazone.

Het zijn eeuwenoude melodieën en teksten, waar ze precies over verhalen is een mysterie. “Dit is de mental health van de jungle”, vertelde Louise even daarvoor. “Zij hebben geen ziekenhuizen, geen medicijnen uit een fabriek, maar wel een eeuwenoude traditie van plantmedicijn en ceremonies.”

In zo’n ceremonie zitten de studenten nu. De bedoeling is het gebied te openen waar ons onderbewustzijn zit, zeggen ze, bij de ziel te geraken, juist door de frequenties van de muziek die Louise en Jack spelen, de drums waarop ze slaan en de gitaar waarop ze spelen.

Louise: “De langste chant waarin wij meededen was zes uur lang, voor iemand met diarree. De medicijnman riep alles uit het bos aan dat de ontlasting kon verdikken, zoals een stoffig diertje dat graaft door het zand. Deze kennis is echt uit noodzaak geboren.”

Energie brengen
Eerst luisteren de studenten, maar later spelen ze zelf volop mee, nadat ze een instrument gegrepen hebben. Volgens Jack en Louise is dat de beste manier om het zelfbewustzijn te openen, nog beter dan luisteren. Twee van hen doen dat noodgedwongen vanuit een smartphone, bovenop een houtblok. Die twee konden niet komen, vanwege een met corona besmet familielid. Zelfs in een sjamanistische healing is de pandemie nooit ver weg.

Jack, die trouw het vuur onderhoudt, toont zich een sjamaan uit de 21^e eeuw, als de accu van die smartphone dreigt leeg te raken. “Ik heb een extra batterij bij me”, zegt hij. Niet zonder te glimlachen: “Wij komen tenslotte energie brengen.”

Louise en Jack leerden de muziek hoogstpersoonlijk in de Amazone, uitgelachen bij hun eerste pogingen door het Yawanawa-volk, maar later ging het steeds beter. Ze trekken rond om dit soort ceremonies te doen. Het is een vervulling, zegt Louise. “We doen dit voor deze aarde. Hoe gelukkiger de mensen, hoe gelukkiger de aarde. Wij zijn geen rare hippies, wij zijn gewoon aan het werk. Daarom zijn we ontzettend dankbaar dat jullie hier zijn.”

Tribe-gevoel
Dankbaar zijn op hun beurt ook de studenten van het honours-programma, blijkt als ze na de ceremonie één voor één de gelegenheid krijgen om te vertellen hoe ze de ceremonie hebben ervaren. Jelle de Boer (24, student security management), zegt dat hij het gevoel kreeg dat Louise, Jack en Mirjam, die eerder al oefeningen met de studenten deed, woorden gaven aan ervaringen die hij intuïtief wel kende, maar vergeten was.

Wendy Hoek (23, student archeologie) kreeg echt een ‘tribe-gevoel’, zegt ze. “Alsof wij geen klas zijn, maar een stam. Ik vond het heel mooi.” En dan is er nog Femke Hunneman (22, HRM), die me voor de ceremonie überhaupt was begonnen al enthousiast vertelde over hoe enorm ze hier naar uit had gekeken. Juist door corona is ze meer alleen, vertelde ze, en ging ze op zoek naar verdieping en zelfontwikkeling. “Die vind ik in yoga, boeken en podcasts, maar nu draait het om zelf ervaren. Ik kijk hier echt enorm naar uit.”

Na de ceremonie blijkt dat enthousiasme alleen maar groter geworden. Ze voelt zich open, zegt ze, nóg opener dan ze daarvoor toch al was. “Fijn om bij mezelf te zijn. Ik ervaarde echt het plezier van samen muziek maken. Samen komen is in deze tijden sowieso al heel bijzonder.”

Experienced based-learning
Ervaren, daar draait de hele avond om, legde Marije Draaijer eerder al uit. Experience based-learning noemt ze het, waarbij de studenten niet alleen dienen te observeren, maar ook te participeren, zoals ze net in de kring deden. Weg van de boeken, maar meemaken, en meedoen, zo simpel kan het zijn. Deze sjamanistische healing is de afsluiting van het programma, met een thema dat de studenten zelf uitkozen, heel toepasselijk midden in de coronacrisis: een andere kijk op mental health.

Ze benadrukt meermaals dat je de ceremonie in zijn context moet zien. “Dit maakt deel uit van een compleet lesprogramma, daarin hebben we het onder meer over animisme gehad. Nu kunnen ze daarvan proeven. Dit is voor mij de kers op de pudding, de slagroom op de taart, echt genieten. Echt een heel bijzondere ervaring, dat het gelukt is om dit met zijn allen te doen.”

In het honours-programma, waarin studenten heel veel zelf bepalen, mag buiten de lijntjes gekleurd worden, zegt haar collega Gijs Theunissen, docent geschiedenis. “We experimenteren, samen met de studenten. Dat maakt het zo bijzonder, niet het resultaat, maar het proces is leidend.” Die aanpak werkt, vindt security management-student Jelle de Boer. “Het motiveert, juist omdat we het samen doen.”

Draaijer had het daarvoor al even over het grijze gebied. “Heel speciaal om mijn passie voor ervaringsgericht leren op deze manier met de studenten te kunnen delen”, zegt ze.

Glazen fles
Helemaal zonder limiet is dat ervaringsgerichte leren niet, bleek midden in de ceremonie. Jack gaat rond met een transparante glazen fles met een blauw label. Iedereen mag even ruiken. In de fles zit wat zij ‘de grootmoeder’ noemen. De grootmoeder kan helpen je wensen te vervullen, het onderbewuste wakker te maken, legde Louise uit. “En de grootmoeder luistert vrijwel altijd”, zegt ze. “Maar het mag alleen onder goede begeleiding gebruikt worden, anders is het gevaarlijk.”

Het medicijn staat normaal centraal in hun ceremonies. Vanavond niet. Ruiken mag wel, drinken niet, waaruit blijkt dat zelfs leren in het grijze gebied niet helemaal grenzeloos is. “In Nederland is het simpelweg verboden”, zegt Louise. “Wij leven helaas op het randje van de wet. We leven met het stigma dat dit drugs is. Voor ons is dit het medicijn.”

^{*De namen van Jack en Louise zijn op hun verzoek gefingeerd. Ze zijn bang voor eventuele justitiële gevolgen als hun echte namen bekend worden.}