Afscheidsinterview Hans de Vries: van jongetje uit een ‘sekte’ tot atheïst, activist en idealist

Als kind was er de gewone wereld, zijn klas en vrienden van de openbare basisschool, en er was die andere wereld: Het Gebouw, het woord dat zijn geloofsgemeenschap gebruikte voor kerk. “Ik ben sekte-achtig religieus opgevoed. In een gemeenschap goed vergelijkbaar met de Jehova’s. Verschil is dat je in het Apostolisch Genootschap waarin ik opgroeide wordt geleerd dat er een god is als medemens. De apostel. Je ouders geven je in zijn handen, hij kan zelfs bepalen bij wie je wordt opgevoed.”

Onderdeel van die aanpak was dat hij naar een openbare school werd gestuurd. “Dat zie je ook bij bijvoorbeeld Jehova’s, heel bewust, zodat je niet met andere geloven in aanraking komt.” Op die school mocht niet gepraat worden over Het Gebouw, het geloof dat zijn hele privéleven vormgaf. “Daar werd niet over gesproken. Ik leefde dus in twee werelden, met twee vriendenkringen.”

Die twee werelden kunnen uiteindelijk niet meer naast elkaar bestaan. De Vries is een idealist, maar daarvoor blijkt binnen het Apostolisch Genootschap onvoldoende plek. “Terwijl ik juist vanuit die gewetensvolle religieuze opvoeding had geleerd om mijn medemens lief te hebben.” Hij raakt al jong politiek geïnteresseerd. “Toen ik elf was zat ik al tot 3.00 ’s nachts voor de tv tijdens de nacht van Schmelzer, toen het kabinet Cals viel. Dat kon, want mijn vader was internationaal chauffeur. Op de basis en middelbare school gaf ik al hele presentaties over de verkiezingen. Een hele middag staatsinrichting.”

Als hij een jaar of 19 is, werkt hij bij de Wereldwinkel. Vanuit daar schuift hij steeds verder naar links. Hij wordt actief voor de jongerenbeweging van de PSP. Hij wordt dienstweigeraar. “Ik weiger om geweld te gebruiken tegen een ander”, zegt hij bijna 50 jaar later. Maar als dan de confirmatie komt, een belangrijk ritueel waarbij iemand wordt opgenomen als volwassen lid van het Apostolisch Genootschap, wordt De Vries bediscussieerd. “Ik wilde niet het leger in, was politiek actief, ik stak mijn hoofd boven het maaiveld uit. Dat deugde niet. Ik ben toen opgestapt.”

Later neemt hij een nog drastischer besluit: hij zet al zijn grieven uiteen in een epistel aan iedereen die er maar toe doet binnen de geloofsgemeenschap. “Ik stopte ermee. Dat epistel is zo erg gevonden, dat er een verordening is uitgedaan, dat niemand meer contact meer met mij mocht hebben. Ik studeerde toen aan de HTS, toen ik even thuiskwam waren mijn zussen er niet. Werd ik apart genomen; ik mocht niet meer met hen praten over Het Gebouw.”

Wat deed dat met jou?
“Ik dacht: wat is hier aan de hand? Ik ben door mijn ouders niet buiten de deur gezet, maar er werd niet meer gecommuniceerd. Ik ben in feite doodverklaard. En ik dacht gelijk: ik kies mijn eigen weg. Ik kies mijn eigen route. Pas later kwamen de trauma’s. En dat het op de HTS, waar ik toen studeerde, misging, had daar achteraf denk ik ook mee te maken. Ik vertrouwde zelfs de rekenmachine niet, daardoor kreeg ik de sommen niet op tijd af. Ging ik alles uit het hoofd narekenen. Toen ik daar zakte, dacht ik wel even, wat moet ik nu? Ging ik in gesprek met een docent van de MTS, die me aangaf: jij was toch die jongen die met dat Rode boekje voor scholieren bezig was, en voor de schoolkrant schreef, en bijeenkomsten over de verkiezingen maakte? Dat heeft me weer op weg geholpen, en mijn latere route bepaald.”

Nu ben je overtuigd atheïst.
“Als atheïst is er geen godsbeeld. We doen het als mieren met elkaar. Maar dan zie je ook dat we met elkaar Machiavelli proberen na te leven. Daarbij gaat alles om het verwerven van macht, van het boven en onder elkaar staan. Ik zit aan de vrijdenkerskant; vanuit de radicale verlichting. Daarbij staat voor mij in alles het gelijkheidsbeginsel centraal.”

Het rode boekje, geheime genootschappen en rebellenactie’s: jij schijnt nogal een wild links verleden te hebben.
“Ik was inderdaad vanuit de wereldwinkel al vroeg politiek actief, ik schoof  steeds verderop naar links. Ik was actief binnen de jongerenbeweging van de PSP, en heb ook aan vele acties meegedaan; tegen kernenergie in Kalkar, in Woensdrecht tegen kernkoppen en bij ’t Harde. Ik ben niet bang om in de frontlinie te staan. Toen ik kinderen kreeg was het voor mijn vrouw een voorwaarde dat ik zou stoppen met mijn activisme. Je roept veel dingen over jezelf af en ik heb zeker toen ik in Lelystad woonde het nodige meegemaakt. Ja, de ruiten zijn er inderdaad wel eens uitgegaan. Toen de PSP samen met de Evangelische Volkspartij opging in GroenLinks ben ik daar afgehaakt. Dat was voor mij een breekpunt. Toen de kinderen ouder werden ben ik weer actief geworden.”

Hoe kwam je eigenlijk op Saxion binnen?
“In 1992 had ik een eigen bedrijf opgericht, nadat ik daarvoor werkte bij de bibliotheek in Deventer. Daarmee leverde ik educatieve software aan de Rijkshogeschool IJsselland. Later werd ik ingehuurd als docent, als docent verzorgingsstaattheorie en sociologie bij de AMA in de Polstraat te Deventer. Pas in 96/97 kwam ik in dienst, toen werkte ik ook voor de HES in Rotterdam, waardoor ik nee moest antwoorden toen toenmalig directeur Jan te Hennepe me belde of ik twee dagen in de week kon inhuren. “Maar dan wil ik met je in gesprek, zei hij.” Zo ben ik in dienst gekomen."

Je bent zelf een klassieke ‘stapelaar’ en hebt veel onderzoek gedaan naar de aansluiting tussen mbo en hbo. Hoe doet Saxion het?
“Ik denk dat Saxion stapsgewijs steeds toonaangevender is, met bijvoorbeeld het 100-dagen-programma. Daar heb ik me ook voor ingezet, vanuit mijn eigen stapelgedrag vind ik dat enorm van belang. Ik heb veel onderzoek gedaan naar kansenongelijkheid. Dat mbo’ers die naar het hbo gaan, vaker uitvallen, vind ik voor de hogeschool niet gelijk erg. Als je daadwerkelijk de drijfveer in huis hebt, kom je er wel, ik heb zelf alles in deeltijd gedaan. Een jaar verliezen, of dat iemand extra moet doen, is niet zo erg. Het is helemaal niet gek dat ontwikkeling met schokken en stoten gaat. Zo kijk ik naar welke leerling dan ook.”

Hans heeft altijd de tijd voor je, maar je moet ook de tijd voor hem nemen’, gaf een collega me aan over jou. Een ander noemde je zelfs ‘langdradig’. Is dat iets waar je jezelf in herkent?
“Ik kan heel moeilijk gewoon kort ja of nee zeggen. Ik weet dat ik het heb. Dat zal met mijn motivatie te maken hebben; met het activisme en met het doceren. Bij studenten zeg ik altijd; als ik te veel afdrijf, mogen jullie me tot de orde roepen. Ik kijk daarbij vaak naar het bredere spectrum, de andere kant van de medaille. Het is bij mij vrijwel nooit met één punt klaar. En ja, soms is dat lastig.”

En dat jij en je hoed zijn onafscheidelijk zijn. Waarom eigenlijk?
“Dat heeft twee redenen. Heel erg persoonlijk: het hele midlifegebeuren. In motorrijden had ik geen zin, en toen ik afstudeerde in Sheffield moest ik een pak aan. Daar heb ik me een hoed bij aangemeten; en dat beviel goed. Het tweede punt is dat het geen pet is. Dat heeft weer met activisme te maken. Mijn opa droeg als metselaar altijd een hoed. Hij weigerde als arbeider een pet te dragen. Dat vind ik mooi.”

Hoe wil je op Saxion herinnerd worden?
“Als iemand die gedreven is, als iemand die oprecht is in wat hij doet. Zonder anderen daar in te beschadigen, ook heel belangrijk. En iemand met oog voor de docent. Het feit dat ik de laatste vier jaar weer voor de klas sta past daar heel goed bij. Ik ben altijd bezig geweest met onderzoek, ontwerp en met de studenten.”

Wat is je grootste zorg?
“Mijn grootste zorg is dat rendementsdenken de overhand krijgt binnen Saxion, het rekenmeesterschap. De gedachte dat kwaliteit altijd af te rekenen is op rendement. Dat er teveel gekeken wordt naar de kosten, dat altijd wordt gekeken naar en plus en min en minder wat het oplevert. Over krimp maak ik me minder zorgen; dat zal betekenen dat er misschien docenten uit moeten, maar volgens mij lopen er voldoende grijsjassen zoals ik rond, die tegen hun pensioen aan zitten. De invoering van het nieuwe Saxion Onderwijs Model lijkt me inhoudelijk heel goed, maar ik hoop wel dat de betrokken docenten ook de ruimte krijgen om hun nieuwe coachende rol in te nemen. Dat hele project kost tijd en zal geld kosten.”

Wat zijn nu je plannen?
“Ik ben bezig met een boek over het openbaar onderwijs in Nederland. Het is geen geheim dat ik vind dat er een einde moet komen aan bijzonder geloofsonderwijs, en dat de overheid een rol heeft in het borgen van onafhankelijk en wetenschappelijk openbaar onderwijs. En ik wil nog promoveren, op een stuk historie van de vrijdenkersbeweging, meer specifiek de vrijdenkersradio-omroepvereniging. Hoewel ik iemand ben die enorm geniet van het feit dat ik opa ben, is dat voor mij geen daginvulling.”