Van robothond tot glasvochtmeting: Saxion-innovaties slecht nieuws voor misdadigers

We schrijven nog net niet onze bloedgroep op om überhaupt de Politieacademie in te mogen. Onze ID’s worden gescand en ja: dan mag Jaap Knotter, lector Technologies for Criminal Investigation, ons meenemen naar zijn geheime lab met Saxion-studenten binnen de politieacademie.

Dat hij hier terechtkwam met zijn Saxionteam was niet zijn eerste plan, vertelt-ie. “Eigenlijk hadden we een lab bij Saxion Enschede. Dat was helaas  maar een halve dag per week beschikbaar. Ander onderwijs moest het, begrijpelijkerwijs, ook gebruiken.”

De Apeldoornse Politieacademie hoorde van Knotters probleem. “Hun lab was onderbezet. Of… Het was aardedonker en onbemand, hier konden we iedere dag werken. De labruimtes hebben zuurkasten en afzuiging en al, een unieke kans. Natuurwetenschappelijk onderzoek is relatief nieuw voor de Politieacademie gebleven.”

In den beginne, tien jaar geleden, was het wel de bedoeling binnen de academie om naast sociaal wetenschappelijk politie-onderwijs ook forensische educatie te geven. “Die ambitie is niet tot wasdom gekomen, wij maken met Saxion-studenten nu een frisse start, maar moesten wel alles vanaf de grond opbouwen.''

Bliep. We bieden pasjes aan, de grote witte klapdeuren van het beveiligde lab slaan open. Forensisch-studenten Lieke van der Kooy, Tycho Heydar en Rianne van Stelten stellen zich voor. Samen met mechatronica-studenten Yiri Jonkman, Marc van Broeckhuizen en Rosa Nijboer zitten zij namens Saxion in dit team. De afzuiging ruist, de Saxion'ers lijken ermee vergroeid. Net als met de steriele geur van alcohol en chemische schoonmaakmiddelen, die vreemde neuzen ogenblikkelijk prikkelt.

Robothond

Knotter laat direct één van de actueelste ontwikkelingen op appèl komen. Studenten besturen Spot voor hem. “Ik kan het zelf ook niet.” Een digitale viervoeter dribbelt naar voren. Het Amerikaanse Boston Dynamics fabriceerde hem. Knotter zijn team voegen er fonkelnieuwe modules aan toe voor Nederlandse politie-agenten. Gadgets die straks wellicht het verschil maken in opsporing bij moordzaken, steekpartijen, zedenzaken en gijzelingen.

Binnen die laatste categorie liet Knotter zich inspireren door de actualiteit, de Apple Store-gijzeling in Amsterdam. “Die bestond uit één gijzelnemer en meerdere slachtoffers. Wat was prangend? De gijzelnemer hield een slachtoffer met een automatisch wapen onder schot terwijl hij een bomgordel droeg.”

De politie stuurde een robot, een rupsvoertuig, met water richting de gijzelnemer. “Een gebaar om de gijzelnemer als mens aan te spreken.” Het zette Knotters team aan het denken. “Dat water bracht robotwezens dicht bij die bomgordel. Je kan water brengen, uiteraard. Maar met nieuwe techniek willen wij ook sensoren toevoegen aan een dergelijke robot die kunnen meten óf die bomgordel daadwerkelijk explosieven bevat. Cruciale informatie.”

Knotter promoveerde in 2014 op gijzelingen en ontvoeringen. “Ik richtte mij destijds op de dader. In gijzelingen wordt snel gedacht in wij-zij. Wij, politie, de goeden. Zij, gijzelnemers, de barbaarse onmenselijke dommeriken. Ik interviewde daders na veroordeling en zag: er is veel meer nuance. Een gijzeling kost juist veel inventiviteit en denkkracht bij de pleger en je moet je verplaatsen in je toekomstige slachtoffers: hoe houd je mensen onder controle? Dat vergt juist identificatie-vermogen en slimmigheid.”

Na de Apple Store-gijzeling zag het team een mogelijkheid om beter te communiceren met gijzelnemers. “Het onderhandelen gaat vaak telefonisch of via een megafoon. Niet erg empathisch, maar afstandelijk. Wij willen kijken of we onze hond, de Spot, een communicatietool kunnen geven. Wellicht zelfs een videoverbinding. Zodat er veilig op afstand onderhandeld kan worden maar de gijzelnemer wel op een menselijk en gelijkwaardig niveau wordt aangesproken.”

Maagdelijke plaats delict

Hond Spot is er niet alleen voor gijzelingen. Het team hoopt dat-ie tevens ‘saai, vies en repetitief’ werk kan overnemen. “Bij ieder delict moet het maagdelijk plaats delict (plek van misdaad zoals aangetroffen door eerste getuigen, red.) nagemeten worden en agenten maken foto’s.” Dat gebeurt lang niet bij ieder delict, schetst Knotter. “Daar zijn de arbeidsuren soms niet voor. Wat als Spot dit werk deels overneemt? Die vindt monotoon werk niet erg, kan altijd en doet het op nauwkeurige wijze. Dat neemt saai werk uit politiehanden.”

Een tweede ontwikkeling die het team start betreft dna-onderzoek. “Dna is een rijkdom gebleken in bewijsvoering en daderopsporing. De politie traint medewerkers nog niet hoe je met dna moet omgaan. Die zijn daarbij afhankelijk van het Nederlands Forensisch Instituut of commerciële partijen.”

Dna-kit

Zzz-t. Spot mag terug in de mand, Knotter toont nu een wit kastje, het lijkt op een afstandsbediening. “Met een druppel vloeistof erop maakt deze reader een heel dna-profiel.” Het wordt nu gebruikt in de opsporing van kankersoorten in bloed. Maar, zo vermoedt Knotter en de zijnen: agenten zouden er ook dna-profielen op locatie mee kunnen veilig stellen, waar nu gewacht moet worden op labdeskundigen.

“En voor dna geldt: hoe sneller veilig gesteld hoe beter. Dus wat als agenten het zelf kunnen? Alleen wetgeving zal gebruik in praktijk nog tegenhouden. Die stelt: dna-profielen moeten in een geaccrediteerd lab op basis van gecertificeerde apparaten en bevoegde dna-deskundigen worden verzameld.”

De tool zal eerst nog een gecertificeerde status moeten krijgen, en politie-medewerkers gediplomeerd dna-deskundigen, voor deze tool ingezet mag worden. “Als dat volgens wetgevers toch niet kan, kan het wellicht wel als indicator gebruikt worden. Wat als je hiermee dna vindt en kijkt: zit dit profiel in een databank. Is er een match dan kan het richting geven naar de dader.”

Oogvocht

Een nog aanstaand onderzoek is bijna biologisch. Knotter noemt het glasvochtmeting. “Het is nu soms lastig te achterhalen wanneer een slachtoffer na geweld precies overleed. Een interval van sterftijd bij een gevonden lichaam loopt vaak op van 24 tot soms zelfs 72 uur.”

Dat geeft daders veel ruimte voor alibi’s en brengt meerdere verdachten in onderzoeken. “Een slachtoffer ontmoet op een dag vaak meerdere mensen.''

Als je hartslag stopt, stopt alle circulatie in je lichaam. "En het wordt door bacteriën en andere beestjes van binnenuit opgegeten. Vercomposteren, zeggen we dan. Tijdens dit hele proces verandert de samenstelling van lichaamsvocht, ook rondom je ogen, en die verandering is tijdsspecifiek, bijna rekenkundig en meetbaar. Met onze gevoelige apparatuur kunnen we de vochtsamenstelling nu nameten. Onze hypothese is dat je met de elementen die via oogvocht gevonden worden (zoals kalium of chloraat, red.) heel precies kan terugrekenen wanneer iemand stierf.”

Met dierenogen doet het team de eerste metingen in het lab. “Als onze hypothese later bij mensenogen klopt, is het slecht nieuws voor die ene verdachte zonder alibi op dat hele specifieke moordtijdstip.’’