Column: Achterstallig onderhoud

Ik schrijf deze column vanuit Brussel waar ik namens Saxion bijdraag aan een debat over lobbywetgeving. Hier werden net voor de zomer de Europese regels gemaakt die de stevige machtspositie van de grote ‘Big Tech’ bedrijven zoals Microsoft, Google, Apple, Meta en Amazon moeten inperken. Zonder dat we erbij stilstonden, hebben deze waardevolle browsers, zoekmachines en social mediaplatforms een absolute monopoliepositie verworven. Voor alternatieve aanbieders is geen ruimte meer en in ons dagelijks leven zijn wij onbewust afhankelijk geworden van de diensten die big tech ons biedt.

Klikken zonder nadenken

Jaren geleden deed de ‘cookie-wet’ nog weinig stof opwaaien. Geen van ons vond het erg wanneer een website zou bijhouden wat wij typten of aanklikten. Elke dag opnieuw klikken we zonder na te denken de vinkjes aan om weer verder te surfen. Zonder dat we het doorhebben, wordt ons zoek- en klikgedrag 24/7 bijgehouden, geanalyseerd en uiteindelijk geregisseerd. We voelen ons onafhankelijk in onze zoektocht op het internet, maar ongezien wordt er door de techbedrijven gepersonaliseerde content aangeboden. Uniek en passend bij ons digitale gedrag.

Er is veel wat niet klopt aan deze praktijk, maar de grootste zorg ligt bij het feit dat velen inmiddels niet meer in de gaten hebben welke informatie hen wel of niet bereikt. Zonder het in de gaten te hebben vormen we onze mening op basis van gemankeerde of zelfs gemanipuleerde informatie. Dit raakt onze autonomie en heeft direct gevolgen voor onze maatschappelijke en politieke opvattingen.

Paul Nemitz, hoofdadviseur Justitie en Consumentenzaken van de Europese Commissie, vroeg zich enige tijd geleden in de Volkskrant hardop af of de democratie haar primaat over de grote tech bedrijven nog wel waar kon maken of dat we ons gewoonweg moeten neerleggen bij de technologie als absolute heerser. Een vraag die ons allen aangaat en waar we het veel meer over zouden moeten hebben. Belangrijk hierbij is goed voor ogen te houden, dat dit geen geïsoleerde vraag is. Immers, het belang van objectieve informatie raakt zonder uitzondering alle maatschappelijke vraagstukken.

Geen houvast

Wanneer we de huidige werkwijze van techbedrijven accepteren, dan is er geen gemeenschappelijke werkelijkheid meer en stopt de constructieve discussie. Zowel die in de politiek als in de media, maar ook die in de klas. Grote maatschappelijke opgaven rondom energie, stikstof, klimaat of asiel kunnen simpelweg niet worden opgelost zonder een gedeelde visie op de werkelijkheid. Tijdens gesprekken die ik heb gehad met gemeenteraden in het land kwam dit onderwerp steeds terug. Hoe de controlerende rol uit te oefenen in tijden dat informatie geen houvast biedt?

Binnen Saxion zijn diverse opleidingen en lectoraten bezig met de vraag hoe de mediawijsheid en digitale geletterdheid van docenten en studenten te vergroten. Iedere burger en beroepsbeoefenaar moet digitale bronnen op betrouwbaarheid kunnen inschatten. Ik zie dit echter als achterstallig onderhoud. Daarnaast moet een fundamentelere inzet gepleegd worden. Wij moeten met elkaar bepalen hoe de digitale samenleving er volgens ons uit zou moeten zien.

Positie innemen

We moeten hierbij niet wachten op positiebepaling van de techsector of de politiek, maar als Saxion de eigen kennis en kunde bundelen en positie in te nemen over de digitale samenleving. Het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering biedt hiertoe een uitgelezen kans. Laat dit centrum op het snijvlak van veiligheid en digitalisering zich vooral ook inzetten voor het versterken van rechtsstaat en democratie.

Mijn reflex om het Volkskrant interview met Paul Nemitz via Whatsapp en Twitter met mijn collega’ s te delen voelde als de ironie ten top. Hoe absurd is het om een bericht over de te grote macht van techbedrijven te delen via de kanalen van diezelfde techbedrijven. Daarom ter compensatie deze column in de hoop dat wij als Saxion onze denkkracht aanwenden en bijdragen aan de vraag hoe het primaat terug te brengen bij de democratie. En Jinze en Gijs? Die staan inmiddels al voetballend op YouTube en zijn vijftig likes verder.