Opinie: Waarom onderwijs niet leuk hoeft te zijn en SOM (waarschijnlijk) niet de oplossing is

Een tijd geleden las ik in dit medium een opinie-artikel dat onderwijs (weer) leuk zou moeten worden en dat SOM hier aan bij zou dragen. Maar wat is dat, leuk - en waarom zou onderwijs dat eigenlijk moeten zijn?

Veel studenten beginnen hun opleiding Social Work met het idee dat het ze erg leuk lijkt om met mensen te gaan werken. Het werken in de jeugdzorg lijkt ze ook leuk, ik vraag me af of ze zich realiseren dat dit soms betekent dat je kinderen uit huis moet plaatsen. Niet zo leuk.

Blended learning, UDL, flipping the classroom, Ipads in de klas, apps, gadgets, VR, gamification, Kahoot, Socrative, BOO… Leuk, maar ik voel me soms meer een cabaretier/entertainer dan een docent. Prima, als dat ten goede komt aan het leerproces van de student en als ik hiermee bij kan dragen aan het ontwikkelen van hun competenties als beginnend professional. Dat daarin ontwikkelingen plaatsvinden lijkt me niet meer dan logisch, maar soms bekruipt mij het gevoel dat het middel een doel op zichzelf wordt, met als mogelijk risico dat alleen de vorm beklijft, niet de inhoud. ‘Sociaal kapitaal? Geen idee wat dat is, maar we hebben wel een cool spel in de les gedaan, ik heb gewonnen.’

Lokken met broodjes en koffie

Daarbij zie ik door de focus op het leuke ook het tegenovergestelde. Als iets niet leuk is, zeg maar gerust moeilijk of complex (wat toch wel verwacht mag worden op het hbo), zie ik dat studenten vrij snel afhaken. ‘Ik kom niet naar het vak, ik vind het niet leuk.’ ‘Nee mevrouw, ik heb alleen de eerste tien minuten van de documentaire gekeken, het kon me niet boeien.’ Waar komt dit vandaan? Zijn ze bang om te falen? Niet gewend om door te gaan als het frustrerend is? Of heb ik het niet leuk genoeg uitgelegd? Of is dit een groter maatschappelijk probleem? Als we studenten met broodjes en koffie naar de collegezalen moeten lokken om ze te laten leren, gaat er iets mis.

Volgens mij is de hele essentie van leren: erachter komen dat het toch niet zo simpel was als je had gedacht, het nog een keer proberen, jezelf frustreren, er helemaal geen zin meer in hebben, het eens op een andere manier proberen en ineens dat Eureka-moment. Het doorgronden van dat wat kort geleden nog ondoorgrondelijk leek.

Daar ben ik als docent bij nodig. Soms door het bieden van lichte dwang, soms door studenten te verleiden anders te denken door het geven van prikkelende voorbeelden en soms door ze maar gewoon een stukje rond te laten zwemmen in het diepe. Soms ook door een hele bak aan fundamentele kennis over ze uit te storten. Heel soms ook door ze een beetje op te voeden. Heel vaak is dat helemaal niet zo leuk.

Het is mooi om te kijken naar wat er aan didactische mogelijkheden bestaat en wat deze zouden kunnen betekenen in een onderwijsproces, maar naar mijn idee gaat daar nog een gesprek aan vooraf. Een gesprek over wat goed onderwijs is en welke rol de docent daarin heeft en hoe de docent zich kan inzetten om ervoor te zorgen dat de student binding ervaart met de academie en het beroep waarvoor hij wordt opgeleid.

In SOM (nog zo’n afkorting die ik steeds vaker om me heen hoor) wordt dat gesprek naar mijn idee niet voldoende gevoerd. Of het wordt wel gevoerd, maar ik krijg het in ieder geval niet mee. Dat dingen leuk moeten zijn, lijkt in ieder geval ook hier een prominente plaats in te nemen, door het aanbieden van authentieke beroepsopdrachten, een beroep op intrinsieke motivatie en een coachende rol van de docent.

Extrinsiek gemotiveerden

Voor sommige studenten zou dit absoluut goed kunnen werken, maar ik ben bang dat het merendeel (zeker de groep studenten die nu het hoger onderwijs binnenkomt en passief Corona-onlineonderwijs gewend is) die intrinsieke motivatie helemaal niet heeft (zoals ook treffend benoemd in de column over coachdenken). Door eenzijdig op deze visie te focussen en weinig ruimte te hebben voor die laatste groep (extrinsiek gemotiveerden) vrees ik dat die studenten nadeel gaan ondervinden van deze vorm van onderwijs.

Velen hebben die duidelijkheid immers nodig, al is het maar omdat ze op de havo en het mbo ook zo gesocialiseerd zijn. Zo liet ik mijn studenten een paar weken geleden een artikel lezen over managementisme. Ik vrees dat ze zonder mijn mail dat het verplicht was om te lezen niets hadden gedaan. Sterker nog: Ik denk niet dat ze überhaupt van het ontstaan van dit soort kennis af zouden weten als ik het ze niet zou vertellen.

Ik kan ze in het klaslokaal dan wel coachen om met elkaar visies te delen, maar als er niks is waar die visie op is gebaseerd, wordt het al snel een hol gesprek. Zo gaat het in veel gevallen ook met toetsen: pas als ik ergens feedback op heb gegeven of het heb afgekeurd, gaan ze het verbeteren (en dan vaak ook alleen het stukje waar ik wat over heb gezegd). Uitzonderingen daargelaten willen de meeste studenten toch de kortste weg naar de snelste studiepunten, in plaats van de persoonlijke leerweg.  

Som: een set (beperkende) regels

SOM lijkt daar dan ook onvoldoende rekening mee te houden en geen visie te geven op wat leren is, wat de rol van een docent in relatie tot studenten hierin is. Het is model. Een model dat, op basis van wat ik meekrijg als docent, vooral lijkt te bestaan uit een set van (beperkende) regels die veel invloed hebben op alle betrokkenen in het onderwijsproces.

Vaste toetsweken, vaste aantallen studiepunten, vaste semesters voor alle academies: SOM is een soort Big Mac met de student als hamburger ingeklemd tussen het kleffe witte broodje van efficiëntie en effectiviteit. Paradoxaal, want hoe verhouden zich al deze kaders tot het maatwerk dat een persoonlijke leerweg zou vragen? Het is ongetwijfeld opgezet vanuit een mooie wens, maar gestoeld op een te rooskleurig beeld. Leuker kan ik het niet maken.