Commissie: Zorgen over aandacht wetenschappelijke integriteit in hbo

Dat schrijft de CWI van de Christelijke Hogeschool Ede, de Hanzehogeschool Groningen, NHL Stenden, Saxion, HAN en Van Hall Larenstein in haar jaarverslag 2022. De commissie stelt ‘in de gelukkige omstandigheid’ te zijn de eerste en in het hbo enige ervaring te hebben opgedaan met de behandeling van een klacht. Ook schrijft ze dat het voor andere hogescholen dan deze zes mogelijk nuttig is om kennis te nemen van de casus op Saxion.

De commissie schrijft dat ze zorgen heeft over de aandacht en bekendheid in het hbo met de Code Wetenschappelijke integriteit uit 2018, die alle hogescholen onderschrijven. Ze heeft de indruk dat het bewustzijn van het belang van wetenschappelijke integriteit nog sterk moet groeien, net als de mogelijkheid om een klacht in te dienen. De zeer schaarse, of zelfs ontbrekende, informatie over dit thema en het belang van integriteit op de websites van deelnemende hogescholen getuigt hiervan.

Verzonnen of aangepaste onderzoeksresultaten

De commissie verwijst naar de recente enquête Onderzoeksintegriteit, waaruit duidelijk wordt dat er reden is tot zorg: 8,3 procent van de onderzoekers geeft namelijk toe de afgelopen drie jaar onderzoeksresultaten verzonnen te hebben, of die aangepast. Ruim de helft van de respondenten geeft aan regelmatig de grenzen van het toelaatbare op te zoeken. ‘Machtsverhoudingen en prestatiedruk kunnen hierop van invloed zijn’, schrijft de commissie.

Dat sterkt de CWI in de gedachte dat het feit dat slechts één klacht behandeld werd, wijst op onbekendheid met wetenschappelijke integriteit, in welke vormen schending van die integriteit zich kan uiten en waar en hoe je zorgen daaromtrent kunt aankaarten. De CWI: ‘Voor alle betrokkenen geldt dat het van groot belang is dat het gesprek over integer handelen in onderzoek de komende jaren intern gevoerd wordt, en zo een cultuur helpt vormen waarin onderzoekers open samenwerken, problemen en oplossingen bespreken, en fouten durven toegeven.’

Klacht tegen eigen lector

Naar aanleiding van de casus Veuger, worden een aantal voorstellen voor aanpassingen in de werkwijze van de CWI gedaan. Nu is het zo dat er volgens de klachtenregeling eerst een klacht moet liggen, voordat de commissie een onderzoek kan starten. In het geval van de Blockchain-lector, betekende dat het college van bestuur van Saxion eerst een klacht moest opstellen tegen haar eigen lector. ‘Verhoudingen worden hierdoor nodeloos ingewikkeld’.

Daarnaast schrijft het reglement van de CWI voor dat klager en beklaagde (in dit geval dus het college van bestuur en de lector) in elkaars aanwezigheid moeten worden gehoord, terwijl dat niet altijd nodig is, en het misschien zelfs wenselijker is om de partijen apart van elkaar te horen. Ook komt het in de ogen van de commissie de slagvaardigheid niet ten goede dat de voorzitter van de CWI zes bestuurlijke opdrachtgevers heeft, maar geen duidelijk aanspreekpunt.

Weinig kennis

De CWI vraagt aandacht voor de organisatie op landelijk niveau, bijvoorbeeld bij de Vereniging Hogescholen. Tijdens het nagesprek over de behandeling van de zaak bij Saxion bleek dat er weinig kennis is over de organisatie en praktijken op het gebied van wetenschappelijke integriteit, schrijft de commissie. En daarbij blijft een vraag als ‘hoe komt het dat er zo weinig (formele) klachten in het hbo zijn’, onbeantwoord.

De commissie schrijft dat ze beseft dat de overeenkomst en de klachtenregeling zijn opgesteld in een periode waarin de Code Wetenschappelijke Integriteit (2018) nog niet in werking was. Maar nu de eerste ervaringen zijn opgedaan, het ‘zonde zou zijn als hiervan niet geleerd zou worden’.